Minning: Jafet Egill Ottósson Fæddur 4. september 1906 Dáinn 13. mars 1990

Með fráfalli Jafets Ottóssonar má segja að verði einskonar kaflaskipti í baráttusögu róttækra verkalýðssamtaka. Jafet var einn eftirlifandi af liðsmönnum ungrar baráttu sveitar er veitti Ólafi Friðrikssyni fulltingi og studdi hann af drengskap er hann varði munaðarlausan dreng, sem hann hafði tekið til fósturs. Er öflugur flokkur lögreglu og liðsmanna hennar sótti að húsi Ólafs í Suðurgötu og hrópaði í víga móð: "Lögin í gildi," svaraði Hendrik bróðir Jafets með því að kalla: "Við sem hér erum, metum mann úðina meira en hegningarlögin."

Í þessu hrópi Hendriks má greina lífsviðhorf þeirra bræðra og veganesti úr foreldrahúsum.

Með Jafet er genginn vaskur maður sem jafnan skipaði sér í fremstu fylkingu og vékst eigi undan þótt örvar beindust að honum, og brá sér hvorki við barsmíðar né sár. Hans er hvarvetna getið þarsem harðast er barist í stéttaátök um. Í Hvíta stríðinu hlær honum hugur í brjósti er lögreglan smeygir handjárnum á granna unglings handleggi hans. Þá er hann aðeins 15 ára. Jafet brosir er hann í frásögn minnist lögreglumannsins, sem vann það verk og jafnframt undrunar hans er Jafet hafði losað sig úr handjárnunum og var tekinn til óspilltra mála að verja félaga sína þar sem bardaginn var harðastur.

Áræðni og baráttuhugur einkenndi þá bræður Hendrik og Jafet. En skapgerð þeirra var einnig ofin þáttum mannúðar og mildi. Góðvild þeirra og hjálpsemi var rómuð. Þá var félagshyggja þeirra flestum nágrönnum kunn og góða vini og félaga eignuðust þeir í samtökum bindindismanna og stéttarfélögum alþýðu. Á æskuheimili þeirra bræðra naut fjöldi ungmenna tilsagnar í félagsmálum og fundarsköpum. Hendrik leiðbeindi nemendum og kenndi tungumál. Hjónin Ottó og Karólína voru bæði í flokki virtustu og áhugasömustu verka lýðssinna.

Á Vesturgötu 29, foreldraheimili þeirra bræðra og systra þeirra, var jafnan gestkvæmt. "Það voru allir velkomnir þar inn. Alltaf gaman. Þar var alltaf verið að ræða eitthvað sem allir vildu hlusta á," sagði nágranni þeirra, Anna Oddsdóttir, móðir Flosa Ólafssonar er ég leitaði fregna hjá henni árið 1981, vegna þátta um Hvíta stríðið. Anna minnist þess einnig sem dæmis um vinsældir þeirra bræðra og fjölskyldu þeirra hjá nágrönnum, þótt íhaldssamir hefðu talist, að Geir Sigurðsson skipstjóri hefði lýst því í áheyrn lögreglu, er kom að sækja Hendrik til fangelsisvistar, vegna afskipta hans af máli munaðarlausa drengsins, að Vesturbæingar bæru fyllsta traust til þeirra og öll afskipti lögreglu væru óþörf af því húsi og heimilismönnum.

Lýsing Jafets á umsátri því er lögregla og hvítliðar höfðu um heimili Ólafs Friðrikssonar á dögum Hvíta stríðsins var eftirminnileg.

Við gerð þátta um Hvíta stríðið kom glöggt fram hve Jafet voru minnisstæðir þeir dagar. Lýsti hann vel því sérstæða andrúmslofti er varí liði Ólafs Friðrikssonar í Suðurgötu er umsátur lögreglu og hvítliða stóð. Í varnarliði munaðarlausa drengsins voru ungir menn, sjómenn og eyrarvinnumenn, er flestir stunduðu erfiðisvinnu og nutu fárra frjálsra stunda. Sinntu lítt bókmenntum eða listum. En vikuna 18. til 23. nóvember kom fjöldi ungmenna og vaskra verkamanna saman í Suðurgötu. Þar voru fyrirlestrar, upplestur, hljóðfærasláttur, söngur og kveðskapur. Fábrotnar voru veitingar, að sögn Jafets. Kaffisopi, rúgbrauð og margarín, eða kexmoli, en samhugur slíkur og baráttugleði að eigi gleymdist. Jafet ljómaði er hann lýsti fögnuði þeirra sem aldrei höfðu þekkt annað en stefnulaust strit, en komust nú í kynni við bókmenntir og listir.

Þessir dagar í Suðurgötu er brauðir var brotið með hugarfari samhjálpar, svipað því sem gerðist í frumkristni og fluttir fyrirlestrar um "allsnægtaborðið, sem gerir ekki mun á manni og mús", voru ógleymanlegir og lýstu í minningunni.

Í félagatali Áhugaliðs alþýðu, samtaka, sem stofnuð eru í desembermánuði árið 1921, að lokinni fangelsisvist Ólafs Friðrikssonar og Hendriks J. Ottóssonar á dögum Hvíta stríðsins er nafn Jafets Ottóssonar skráð fyrst allra. Hann er númer eitt þegar félagsmenn eru skráðir. Næstur honum er Kristmann Guðmundsson, sem skráður er verslunarmaður, en verður síðar þjóðkunnur rithöfundur. Svo koma nöfn ýmissa annarra sem geta sér frægðarorð. Má þar nefna Ólaf Friðriksson, ritstjóra, Vilhjálm S. Vilhjálmsson, blaðamann, Valdimar Þórðarson, Samvinnuskólanema, síðar einn umsvifamesta kaupsýslumann Reykjavíkur, félaga Silla (Sigurliða Kristjánssonar). Hendrik er skráður stúdent í félagsmanna tali þessu. Hann er númer 25. Seinastur þeirra félagsmanna sem skráðir eru, Ottó N. Þorláksson, telst númer 63. Þannig má segjaað þeir feðgar hafi verið meðal meginstoða og útverðir félagsins. Af félagsmönnum Áhugaliðs alþýðu er nú aðeins einn á lífi, Sigurðar Schram, verslunarmaður, skráður númer 53 í félagsmannatalið árið 1921.

Í fyrstu kröfugöngu verkalýðsfélaganna í Reykjavík, sem farin var 1. maí 1923 var Jafet einn af fánaberum í göngunni. Hann sést þar í hópi göngumanna og hefur rauða fánann hátt á loft. Í hans augum og annarra frumherja var fáninn frelsismerki. Um rauða fánann var kveðið í ljóði:

Vilhjálmur S. Vilhjálmsson blaðamaður, einn af félögum Jafets forðum tíð í Áhugaliði alþýðunnar, segir frá því í grein er hann ritaði á fjórða áratugnum að Karólína Siemsen, móðir Jafets, hafi ásamt séra Ingimar Jónssyni vígt rauðan fána sem frelsis- og baráttumerki alþýðunnar í skemmtiför verkalýðsfélaganna sem farin var í nágrenni bæjarins sumarið 1922. Var fáni sá borinn í fyrstu kröfugöngunni. Mér höfðu nýlega borist gamlar og gulnaðar ljósmyndir, sem teknar voru í skemmtiför þessari. Ég hugði gott til þess að fá upplýsingar um þennan atburð og heyra af vörum Jafets, sem ég vissi að kynni skil á mörgu frá fyrri tíð. Hafði ég áður notið greinargóðra lýsinga hans og margar gulnaðar myndir úr baráttusögu verkalýðs orðið ljósari og lifnað við frásögn hans.

Í Kolagarðsbardaganum eða Blöndahlsslagnum, en svo voru átök nefnd er urðu sumarið 1923, kom Jafet mjög við sögu, þá aðeins 17 ára gamall. Frægt varð er hannásamt félögum stökk um borð í togara, sem verkfallsbrjótar höfðu mannað. Hugðist skipshöfnin halda til veiða í trássi við sjómenn er ráðnir voru í skiprúm. Verkfallsbrjótar freistuðu þess að koma vatni um borð í togarann. Var það flutt um slöngu í geyma skipsins. Jafet tókst ásamt ungum og vöskum mönnum að koma í veg fyrir áform verkfalls brjótanna. Var skorið á vatnsslöng una og þannig komið í veg fyrirað skipið héldi úr höfn. Töldu sjómenn sig hafa unnið frægan varnarsigur fyrir tilverknað Jafets og ungra félaga hans.

Í átökunum sem urðu 9. nóvember 1932 er bæjarstjórnin hóf kaup lækkunarherferð sína og verkamenn snerust til varnar, sem frægt varð, kom fram það álit lögreglumanna að hvað mest hafi borið á Jafet í hópi þeirra verkamanna er létu að sér kveða. Jafet er einn þeirra sem talinn er vera "á mörgum stöðum í einu", segir í skýrslu lögreglumanns. Annar segist "sér staklega hafa tekið eftir Jafet Ottóssyni". Hinn þriðji segir: "Þeir semþarna létu mest á sér bera voru þeir Jafet Ottósson og annar ungur maður." Þá á hann við átökin í Templarasundi við Góðtemplarahúsið er reykvískur verkalýður hratt kauplækkunarárás stjórnvalda.

Jafet Ottósson sat í fyrstu stjórn Félags ungra kommúnista. Höfundur þessara minningarorða hefir aldrei verið félagi í þeim samtökum, en telur sig skilja og virða afstöðu þeirra er gengu til fylgis við málstað sameignarmanna. Það er nú mjög í tísku að sverja af sér kommúnisma og gera iðrun og yfirbót. Hafa yfir einskonar Ágsborgarjátn ingu villutrúarmanna og þiggja að launum aflausn og syndakvittun. Ólíkt var farið Vilhjálmi Stefánssyni heimskautafaranum fræga. Hann var kallaður fyrir rannsóknarnefnd McCarthys og spurður um tengsl sín við kommúnista og kynni af þeim. Vilhjálmur kvaðst hafa kynnst mörgum guðfræðingum í Harvard-háskóla. Sagði hann suma þeirra hafa staðhæft að Jesús Kristur hafi verið kommúnisti. Ekki féll það í góðan jarðveg hjá nefnd McCarthys. Þeir inntu eftir frekari upplýsingum. Þá greindi Vilhjálmur nefndarmönnum frá því að allir eskimóar er hann hefði kynnst á ferðum sínum um norðurhjara hefðu verið kommúnistar, en nýverið hefðu þeir kynnst vestrænum háttum og hefðu nú einhverjir þeirra hneigst til einkaframtaks.

Félag ungra kommúnista gaf út málgagn sem hét "Marx". Á þessum árum var slík aðdáun á Karli Marx í röðum róttækra að þess voru dæmi að sveinbörn væru skírð nafni hans. Vestur á fjörðum var nafnkunnur maður í róttækri forystusveit svo gagntekinn af fræðum Karls Marx að hann bað prestinn að skíra nýfæddan son sinn KarlMarx. Presturinn mun eigi hafa skilið glöggt hvað við var átt og ritaði nafnið Marz. Faðirinn leiðrétti þá misritun í prestþjónustu bókinni.

Um það leyti sem ungir kommúnistar stofna með sér félag og gefaút málgagn sitt, "Marx", ritar Stephan G. Stephansson Kletta fjallaskáld í kunningjabréfi: "Ég fagna öllu sem við einhvern ójöfnuð berst, jafnvel stéttastríðinu. Það er vottur um vitkun á því hve fyrirkomulagið er allt ósanngjarnt með okkur mönnum." Stephan G. Stephansson segir ennfremur: "Ég held, að hornsteinn sanngjarnari hagfræði sé sú mælistika Marx, að manns-vinnan sé verðmæti hlutanna. Sá, sem framleiðir lífsþarfir okkar, andlegar og líkamlegar, er eini nýti maðurinn" . . . "En mérfinnst ég vilji öllu vel, sem í áttina miðar, jafnvel bóta-tilraunum á stangli, sem ég þykist vita, að ekki séu nema kák, ef til allra er litið. Slík finnst mér leið okkar manna til að læra að lifa" . . .

Hvað sem menn annars kunna að segja um kenningar Marx er eitt víst. Sannast hefir tvennt. Þess hefir nýlega verið getið að sú kenning hans hafi sannast áþreifanlega að auður safnist á fárra hendur og nefnd um það mörg dæmi. Þá má nefna forspá Karls Marx um samruna fyrirtækja og stærri og öflugri samsteypur ríkja og umsvif auðhringa.

Það má telja fullvíst að Jafet og flestir þeirra sem hófu rauða fánann á loft og báru sem baráttumerki í fylkingu verkalýðs hafi litið á fánann sem frelsismerki. Eigi verða allir kristnir menn sakaðir um misgjörðir, né kross þeirra smáður þótt fólskuverk mörg hafi verið framin undir merki hans. Áfram játa menn kristna trú þrátt fyrir galdrabrenn ur séra Páls í Selárdal. Enginn sakar pater Jón Sveinsson (Nonna) um myrkraverk Jesúíta þótt hann hafi tilheyrt reglu sem við þá var kennd. Í rauðri baráttusveit hafa einnig verið stigin víxlspor en einnig voru þar drýgðar dáðir. Jafet átti sinn þátt í margri manndáð. Ungir menn og vaskir skipa sér í sveitir og lyfta gunnfána sínum hátt á loft. Jafet Ottósson var einn þeirra er gekk í hópi hinna fremstu er blásið var til orustu og boðað fagnaðarerindi um jöfnuð og bræðralag. Sé litið yfirfarinn veg sjást sigurmerkin víða. Afnám fátækralaga og sveitarflutn inga. Aukin réttindi. Bættur hús kostur. Tómstundir og tryggingar. Frumherjarnir þekktu þörfina. Þeir deildu kjörum með alþýðunni.

Við útför Jafets Ottóssonar eru bornar fram þakkir til hans fyrir ótrauða baráttu og fánaburð í fylkingarbrjósti.

Senda inn and­láts-, út­far­ar- eða þakkar­til­kynn­ingu

Fréttadeild mbl.is | TTæknideilTæknidTæknTTæknideilTæTTæknideilTæknidTæknTTæknideilTTTæknideilTæknidTæknTTæknideilTTæknideilTæknidTæknTTæknideiTTæknideilTæknidTæknTTæknide

Minningarsíður

Nýleg andlát

Útfarir

Hlaðvarp

Þjónustusíða

Fræðsluefni

Jafet Egill Ottósson

Útför

Ertu með minningargrein?