Helgi Hallgrímsson fædd­ist 22. fe­brú­ar 1933 á Sels­stöðum við Seyðis­fjörð, son­ur hjón­anna Mál­fríðar Þór­ar­ins­dótt­ur hús­móður og Hall­gríms Helga­son­ar bónda.

Helgi ólst upp á Seyðis­firði, lauk stúd­ents­prófi frá MR 1952, fyrri­hluta­prófi í verk­fræði frá Há­skóla Íslands og verk­fræðiprófi frá Tækni­há­skól­an­um í Kaup­manna­höfn 1958.

Helgi var verk­fræðing­ur hjá Vega­gerðinni 1958-61, hjá ráðgjaf­ar­fyr­ir­tæk­inu Chr. Osten­feld & W. Jöns­son (nú Cowiconsult) í Kaup­manna­höfn 1961-1962 og hjá Vega­gerðinni frá 1962. Hann var um­dæm­is­verk­fræðing­ur á Aust­ur­landi til 1965, deild­ar­verk­fræðing­ur í brú­ar­deild 1965-1972, yf­ir­verk­fræðing­ur þar frá 1972, for­stjóri tækni­deild­ar 1976, aðstoðar­vega­mála­stjóri 1985 og vega­mála­stjóri frá 1992 til starfs­loka 2003.

Hann var formaður bygg­ing­ar­verk­fræðideild­ar Verk­fræðinga­fé­lags Íslands og í aðal­stjórn VFÍ 1973-1975, sat í stjórn Íslands­deild­ar Nor­ræna vega­sam­bands­ins, 1977-2003 og var formaður henn­ar 1992-2003 en í aðal­stjórn 1977-2003. Helgi sat í ýms­um nefnd­um um vega­gerð og flutn­inga á veg­um Norður­landaráðs 1979-1991, í Skipu­lags­stjórn rík­is­ins frá 1992 uns hún var lögð niður 1998, formaður henn­ar 1993-1994, í Al­manna­varn­aráði 1992-2003 og í ýms­um nefnd­um um sam­göngu- og of­an­flóðamál á veg­um sam­gönguráðuneyt­is og fé­lags­málaráðuneyt­is, formaður of­an­flóðanefnd­ar 1992-1995. Helgi var formaður sam­ráðsnefnd­ar sam­gönguráðuneyt­is og Reykja­vík­ur­borg­ar um út­tekt­ir á Reykja­vík­ur­flug­velli 2005-2007.

Helgi vann öt­ul­lega að upp­bygg­ingu skíðasvæðis ÍR í Hamragili til margra ára. Ung­ur lék hann hand­bolta með ÍR og knatt­spyrnu með Þrótti.

Eft­ir­lif­andi eig­in­kona Helga er Mar­grét G. Schram, fv. leik­skóla­kenn­ari og kenn­ari við KHÍ. Börn Helga og Mar­grét­ar eru Hall­grím­ur, Nína, Ásmund­ur og Gunn­ar.

[DEFAULT]

Minningarorð flutt við útför í Fossvogskirkju

Þremur dögum áður en pabbi dó sat ég hjá honum á líknardeildinni á sólríkum degi þegar hann sneri sér allt í einu á hliðina í rúminu, með erfiðismunum, og bað mig að klóra sér á bakinu. Ég gerði það auðvitað og hann andvarpaði af létti, en mér fannst þetta samt hálf skringilegt og leið undarlega, því það rann upp fyrir mér að pabbi minn hafði aldrei beðið mig að gera neitt fyrir sig þar til þarna, þar sem hann lá banaleguna.

Í mesta lagi hjálpa sér með kerruna, bera skíðin út í bíl. Hann var líkur ömmu Möllu að þessu leyti, gerði litlar kröfur og þurfti aldrei neitt. “Bara ekki vera að hafa neitt fyrir okkur,” var setningin þeirra mömmu og pabba, ef þeim var boðið í mat eða afmæli. “Nei nei, þið fáið nú ekkert nema vatnsglas og kannski eina kleinu” var svarið, stundum.

Ég kláraði að klóra honum og stuttu síðar komu tveir sjúkraliðar inn á stofuna og vildu fá að laga hann til í rúminu. “Helgi, geturðu snúið höfðinu aðeins til mín? Þú ert soldið skakkur á koddanum!” — “Það er nú ekkert nýtt,” svaraði pabbi. “Ég hef verið það frá fæðingu.” Þeir fæddust svona, tveir bræðurnir. Það tókst að laga Jón en ekki pabba. Ég tók samt aldrei eftir því að pabbi væri skakkur, fyrir mér var allt teinrétt sem hann sagði og gerði.

Þegar bróðir hans, Þórarinn, dó, fórum við systkinin með honum austur og heimsóttum æskustöðina, Seyðisfjörð. Pabbi gekk með okkur um gamla spítalann, sem Þóra frænka var að gera upp, og benti á eitt herbergið. “Þarna lá ég þegar þeir reyndu að rétta á mér hausinn.” Og áttatíu árum síðar, á líknardeildinni í Kópavogi, voru þeir enn að reyna að rétta á honum hausinn.

Pabbi var ævintýri að austan. Hann ólst upp á Seyðisfirði á stríðsárunum, þegar bærinn var fullur af bröggum og hermönnum, og þegar íslensku kauptúnin voru stödd á þessu yndislega svæði milli svefns og vöku, fortíðar og nútíma. Rollur gengu um göturnar en flugmóðurskip sat á firðinum. Kýrnar jórtruðu í garðinum en ísskápurinn var út með firði, einn stór fyrir allan kaupstaðinn. Í einni sendiferðinni fyrir ömmu út í frysti barst hljóð af himni, þýsk sprengjuflugvél var mætt yfir bæinn og gerði loftárás. Sprengjurnar lentu í fjörunni, 200 metrum frá þeim stað þar sem 11 ára gamall afi Helgi stóð með pokann. Hann staldraði við og horfði á þær springa, hélt síðan ferð sinni áfram og skilaði sínu.

Ekkert panikk, engin áfallahjálp, bara austfirskt æðruleysi.

Það kom alltaf blik í augu hans þegar hann talaði um Seyðisfjörð og örlítið tár í röddina hjá fólki þegar það talaði um hann á Seyðisfirði. “Ég var 15 ára að afgreiða í búðinni þegar hann kom inn, hann var svo fallegur þótt hann væri svona skakkur,” sagði skáldkonan. “Ég elskaði pabba þinn, hann var mér sem bróðir,” sagði Anna Þóra frænka rétt áður en hún dó, á Long Island í Ameríku. “Við bjuggum ekki í sama húsi en heimilin okkar voru sem eitt. Ef vantaði mjólk í Norðurgötuna hljóp ég með flöskuna. Ef vantaði hveiti í Baldurshaga kom pabbi þinn hlaupandi yfir Lónið á ís.” Þetta voru falleg samfélög full af kærleik, fólk hjálpaðist að.

Faðir hans, Hallgrímur, þjáðist af asma og var á sjúkrahúsinu alla barnæsku pabba, dó þegar afi Helgi var sjö ára. Amma var því á kafi í vinnu alla daga og svo upptekin var hún að henni tókst ekki einu sinni að finna tíma til að skíra yngsta soninn fyrr en hann var orðinn tíu ára gamall. Og ekki heldur þá fékk hún sig lausa og varð að senda pabba einan út í kirkju. “Og hvað á barnið að heita?” spurði prestur. “Ég er nú yfirleitt kallaður Helgi,” svaraði pabbi. Kannski hefur einhver hlegið að þessu svari, kannski presturinn? Að minnsta kosti var pabba alla tíð í nöp við kirkjuna og hafði skýr fyrirmæli um að hér í dag yrði enginn prestur.  

Þegar okkar maður var búinn að klára alla bekki sem í boði voru fyrir austan, tólf ára gamall, og búinn að hangsa heilan vetur ákvað amma að fórna átthögunum fyrir drengina sína og flutti til Reykjavíkur svo þeir kæmust til mennta. En þá fékk pabbi asmann sem pabbi hans dó úr og lá heilt sumar og haust inni í hálfgerðri sóttkví, í kjallara í Nökkvavogi, og hlustaði á síldarfréttir í útvarpinu. Hann hélt nákvæmt bókhald yfir afla síldarbátanna á þar til gerðu blaði, og var þetta fyrsta excel-skjal Íslandssögunnar. Þrjátíu árum síðar gerðu synir hans slíkt hið sama, héldu nákvæmt bókhald yfir úrslitin í enska boltanum, þar sem þeir lágu með 

Pabbi fór í MR. Til er fræg mynd af honum sofandi í tíma sem pabbi útskýrði þannig: “Þarna er ég við nám í Menntaskólanum í Reykjavík”. Með náminu vann hann á vistheimili fyrir geðsjúka í Arnarholti á Kjalarnesi og fékk svo mikinn áhuga á þeim málum að hann ætlaði næstum því í læknisfræði og verða geðlæknir. En sá svo allar bækurnar um mannslíkamann sem hann  þyrfti að læra utan að og hætti við. En þarna þurfti hann að díla við allskonar fólk. Einn sjúklingurinn tróð stálhring upp á typpið á sér sem hann náði svo ekki aftur af og ein konan skrækti út í eitt af því að hana langaði svo til að heyra ákveðið sönglag í útvarpinu. Í þá daga var bara eitt sönglag á dag í útvarpinu en pabbi dó ekki ráðalaus og skaust út fyrir gluggann, þóttist vera útvarp og söng lagið fyrir konuna, “Sjá dagar koma…”, og hún hætti strax að skrækja.

Þarna lærði pabbi að umgangast skringilegt fólk, þarna lærði hann hvað mannlífið getur verið fjölbreytt, þarna lærði hann að útiloka ekki neinn. Það var fallegt veganesti sem nýttist honum vel, ekki síst þegar hann var orðinn yfirmaður í stóru fyrirtæki. Hann sá alltaf kostina í hverjum manni. Það gat aldrei neinn verið

 fyrir pabba. Og þetta nýttist honum líka þegar hann eignaðist okkur börnin, hvert öðru skringilegra. Það var alltaf sama hvern fjandann maður var að mála eða skrifa, helsjúkar hugmyndir eða algjörlega crazy senur, hann var alltaf bara … já já. 

Þvílíkt frelsi að eiga slíkan föður!

Það var í Kaupmannahöfn sem örlög hans réðust, en þar kláraði hann verkfræðinámið. Eitt kvöldið var honum og Sigfúsi vini hans boðið út að borða, af íslenskum mektarmanni. Það var Sigurður Jóhannsson, gamall kennari þeirra í MR, sem nú var orðinn Vegamálastjóri. Hann bauð þeim ekki bara út að borða heldur líka starf hjá Vegagerðinni að námi loknu. Nokkrum kvöldum síðar hitti pabbi svo mömmu, á bar sem hét Rauða Nellan, Den Röde Pimpernell, eftir frægri enskri skáldsögu, en mamma var í Köben þennan veturinn að kynna sér leikskólamál. Á undraskömmum tíma var líf föður míns ráðið.

Þau mamma voru ekkert að tvínóna við hlutina og giftu sig strax um sumarið, í ágúst 1958, á Akureyri. Ég man sjálfur vel eftir þeirri athöfn, því ég var viðstaddur, fyrsta brúðkaupið sem ég hef farið í. Ég var þriggja mánaða gamalt fóstur í maganum á mömmu og kirkjuklukkurnar í Akureyrarkirkju glumdu um allt legið. Amma Malla kom með rútunni að sunnan, einstæð móðir sem sá fyrir sér með prjónavél og kæfugerð, en fyrir norðan stóðu amma Jonna og afi Schram, helstu broddborgarar Akureyrar, fólk sem drakk kokteil á hverjum degi fyrir matinn. Þetta var hjónaband aðals og alþýðu, og við systkinin erum enn að reyna að finna út úr því hvorumegin við erum.

Pabbi var á þessum tíma það sem kallaðist kommúnisti, til vinstri í pólitíkinni, en afi Schram var Sjálfstæðisflokkurinn holdi klæddur, á þrískiptum enskum jakkafötum, meðlimur í Oddfellow og heiðursfélagi í KR, formaður Golfklúbbsins og með bílnúmerið A 20 en þó umfram allt Vesturbæingur, í útlegð á Akureyri. Ég spurði mömmu bara í gær hvort hún hefði ekki verið stressuð að koma með slíkan mann inn á slíkt heimili, en hún sagði: “Nei nei, það líkaði alltaf öllum strax við hann.” Amma Jonna var víst bara búin að tala við hann í korter þegar hún sagði við afa: “Ja, ef þetta er einn af þessum kommúnistum þá gæti ég nú bara vel hugsað mér að kjósa þá.” (Þetta var djók.)

Pabbi var vinstra megin. Hann var áskrifandi að Þjóðviljanum, á móti veru hersins og átti vinstri sinnaða bíla, Volvo, Saab og Skoda. Reyndar líka Wagoneer, en það var bara til að komast upp í Hamragil. Hann var harður á móti Kanasjónvarpinu og líka því íslenska, taldi þetta tæknifyrirbæri boða illt og hafa af okkur bóklestur. Við fengum því ekki sjónvarp inn á heimilið, ekki fyrr en á gamlársdag 1966, því þá átti að sýna úrslitaleikinn í heimsmeistarakeppninni í fótbolta á milli Englands og Þýskalands. Það var freisting sem pabbi stóðst ekki. Leikurinn hafði reyndar verið spilaður um sumarið, þannig að þetta var ekki beint bein útsending, en samt, við áttum eftir að sjá mörkin. Mörkin í enska boltanum voru þá að jafnaði sex mánuði á leiðinni hingað til Íslands. Komu yfirleitt með Goðafossi í gegnum Rotterdam og Gdansk.

Fjölskyldan bjó fyrst á Njálsgötu 87, síðan í blokk á Háaleitisbraut 18, loks í fjórbýlishúsi í Glaðheimum 18. Við höfðum það gott en það var aldrei spreðað. Kók var bannað á heimilinu, franskar fengum við bara hjá Ernu í Álftamýri og aðeins einu sinni fórum við út að borða alla barnæskuna, á kalt borð á Hótel Loftleiðum, þar sem ég varð mér til háðungar. Ég hafði semsagt aldrei farið út að borða og mokaði smjörteningum með ísmolum á diskinn af því ég hélt það væri vanillu-ís.

En þótt launin væru ekki há var pabbi að vinna hvert verkfræði-afrekið á fætur öðru með sínu góða vegagerðarteymi. Maður fattaði það ekki fyrr en síðar, því hann var ekki með neinn Facebook vegg til að pósta afrekum sínum á. (Glætan að hann hefði nú gert það. Reynið að sjá það fyrir ykkur, pabbi með statusinn: “Fjórtándi stöpullinn steyptur í dag! Svo stoltur af þessum strákum”.) Hann var til dæmis aðeins 33 ára þegar hann hannaði brúna á Jökulsá á Breiðamerkursandi, glæsilega hengibrú sem stendur enn. Með tilkomu hennar var rofin þúsund ára löng einangrun Öræfasveitar. Þetta voru allt svo Íslandssöguleg verk. Og hann var rétt rúmlega fertugur þegar brýrnar og vegurinn á Skeiðarársandi voru opnuð og í fyrsta sinn var hægt að keyra hringinn. Strax þar á eftir teiknaði hann svo Borgarfjarðarbrúna sem breytti öllum samgöngum við Vestur- og Norðurland, eins og Hvalfjarðargöngin gerðu síðar. Í ræðu við opnun brúarinnar, árið 1981, sagði ráðherrann Halldór E. Sigurðsson að yfirverkfræðingurinn hefði “unnið verk sitt af mikilli snilld” og vitnaði því til stuðnings í erlenda fagmenn sem skoðað höfðu verkið.

Í dag rennur ekkert vatn undir Skeiðarárbrú og þegar pabbi var spurður um það í viðtali sagði hann: “Já, það er ekki gaman. En svona er þetta í landi sem er í stöðugri þróun.” Þetta eru merkileg orð. Í landi sem er í stöðugri þróun. Pabbi var alla sína tíð að fást við þetta land, þessa skepnu. Ófreskjan sú er duttlungafull og uppstökk en getur svo líka sofið í hundrað ár.

Í Borgarfjarðarævintýrinu miðju var hann kallaður niður í ráðuneyti og samgönguráðherrann, framsóknarforkólfurinn Halldór E., vildi gera hann að yfirmanni tæknideildar Vegagerðarinnar sem var þá næstefsta staðan í stofnuninni. Pabbi var soldið hissa og svaraði eins og hann vildi komast undan þessum heiðri: “En þú áttar þig á því, Halldór, að ég er ekki í þínum flokki. Ég er alþýðubandalagsmaður og ég mun áfram hafa mínar pólitísku skoðanir.” — “Það skiptir engu máli,” sagði Halldór og brosti. En þá kom upp annað vandamál, pabbi var ekki viss um að hann vildi þiggja stöðuna. Honum þótti svo gaman að vera í samskiptum við brúarsmiðina og verkafólkið úti í mörkinni og sá sig ekki fyrir sér í stjórnunarstöðu, skrifstofustarfi. Ráðherrann hafði aldrei heyrt annað eins og bað pabba að hugsa málið betur. Hann gerði það og áttaði sig þá á því að svona yrði framtíðin hjá Vegagerðinni, verkin yrðu ekki lengur öll innanhúss, útboðsleiðin var að ryðja sér til rúms. Hann þáði því stöðuna. Nostalgía og íhaldssemi voru nokkuð sem við þekktum ekki í fari pabba.

Svipaða sögu má segja þegar hann svo í fyrsta sinn sótti um stöðu innan Vegagerðarinnar, árið 1992, stöðu vegamálastjóra. “Pabbi þinn fær þetta aldrei, hann er í vitlausum flokki,” fékk maður að heyra hér og þar. En hið ótrúlega gerðist. Halldór Blöndal var samgönguráðherra og sagði það sama og hinn Halldórinn: “Það skiptir engu máli. Ég ræð bara Helga. Hann er bestur.” Sjálfstæðisflokkurinn gerði semsagt fáheyrða undantekningu á flokksráðningum sínum og pabbi fékk að njóta sannmælis.

Á meðan á öllum þessum ógnarframkvæmdum stóð fann hann samt tíma til að fara með okkur á skíði, og ekki bara það, heldur byggja upp, ásamt nokkrum öðrum hversdagshetjum, heilt skíðasvæði ÍR í Hamragili. Hann sem kom alltaf heim úr vinnunni klukkan sjö og sofnaði í sjö mínútur í sófanum með Dagblaðið Vísi sem teppi yfir sér fór svo strax inn í herbergi eftir matinn með reiknistokkinn sinn góða og reiknaði og teiknaði upp stöpla fyrir nýju Doppelmayr skíðalyftuna, eða tók saman gögn um keppendur á innanfélagsmótinu næstu helgi. Allt í sjálfboðavinnu auðvitað. “Hann hlífði sér aldrei,” sagði mamma og rétt var það. Pabbi lét hífa sig upp í eitt lyftumastrið til að kippa hjólastellinu í rétta stöðu, með traktor og kaðli. En féll til jarðar þegar kaðallinn slitnaði og handleggsbrotnaði. Þvílíkur maður. Það sama gerðist þegar ég flutti inn til Öglu á Laugarnesveginn, upp 4. hæð. Stór og níðþungur útalskur fataskáour var erfiðastur viðfangs. Við vorum að bjástra við hann bræðurnir þegar skápurinn lagði allt í einu af stað upp stigann. Það var semsagt faðir minmn, 76 ára gamall, sem bar hann einn á herðum sér, upp allar fjórar hæðirnar þrátt fyrir hávær mótmæli okkar. “Hann hlífði sér aldrei”.

Hinsvegar fann hann sér aldrei tíma (skiljanlega) til að taka til í bílskúrnum, þar sem allskonar græjur og gamlir hlutir hrönnuðust upp. Þetta var orðið eins og meðal skemma á sveitabæ, enda pabbi mikill bóndi í sér og hafði nautn af því að vera púkalegur til fara eins og sjá má af ljósmyndinni af honum á girðingastaurnum. Í stíl við fatnaðinn voru svo verkfærin hans, en pabbi hafði þá kenningu að maður þyrfti í raun bara tvö verkfæri, töng og teip. Með þeim mætti gera við hvað sem er. (Mér var hugsað til þessa þegar ég teipaði gamla Hríseyjarjeppann upp í sumar og hann varð eins og nýr.) Ási og Gunni minnast þess að aðeins einu sinni hafi þeir séð pabba reiðan: Það var þegar þeir og mamma notuðu tækifærið, á meðan pabbi var í útlöndum, til að taka til í bílskúrnum.

Sjálfur man ég aðeins einu sinni eftir því að hafa séð pabba skekinn, það var haustið ‘76 þegar þeir misstu mann í Borgarfjörðinn við undirbúning að byggingu brúarinnar. Gúmbát hvolfdi með tveimur mönnum og drukknaði annar þeirra, tvítugur piltur af Akranesi. Pabbi fann til ábyrgðar, það var líkt og hann hefði misst sinn eigin son. Hann gekk um holið eins og Egill Skallagrímsson sem sjálfur missti son í sama fjörð og orti Sonatorrek: “Mjög er nú tregt / tungu að hræra”. Pabbi hét því að slíkt mætti aldrei gerast aftur og ég veit ekki til þess að það hafi gerst aftur.

Nína minnist þess svo að helst hafi sigið í hann þegar við vorum ekki nógu hjálpleg við mömmu, en einnig að hún hafi einu sinni séð hann reiðan. Það var eitt vorið austur í Borgarholti þegar Kjartan mágur hafði gaukað að honum hugmyndinni að gott gæti verið að brenna lítinn óræktarblett í heimatúninu, þannig myndi vöxturinn taka við sér. Nokkrum tímum síðar var hálfur Flóinn einn sinueldur og sameinað slökkvilið Stokkseyrar og Eyrarbakka mátti kljást við eldinn langt fram á kvöld. Þetta var erfitt fyrir mann sem aldrei vildi láta hafa fyrir sér og aldrei beina athyglinni að sér. 

Talandi um athygli. Þegar við Gunni fengum beiðni frá DV um að vera saman í forsíðuviðtali, með pabba, runnu á okkur tvær grímur. Hluti af okkur var upp með sér yfir því að fá að vera í viðtali með pabba, en annar hluti okkar efaðist um þetta væri honum að skapi. Ég man hversu stressandi það var að þurfa að hringja í hann. “Já, það er þarna Helgar-DV, þau… að við verðum saman þrír … en ég meina, við getum líka bara sleppt þessu sko.” - “Já, er það ekki bara best,” svaraði pabbi og lagði á.

Orðið “Snobb” er líklega það sem var fjarlægast föður mínum á orðaskalanum. Það var ekki til í honum. Orðin “Umburðarlyndi” og “jafnaðargeð” eru líklega þau sem lýsa honum hvað best. En líka orðið “þolinmæði” sem reyndi stundum á þolrifin í okkur æðibunufólkinu hans. Í sjötugsafmælinu lýsti ég pabba sem svo varkárum bílstjóra að ef hann kom að grænu ljósi þá hægði hann á sér, til öryggis, því það gæti komið rautt. Orðin “ást” og “elskusemi” lýsa honum einnig. Pabbi tók hverjum manni opnum huga, á hans eigin forsendum. Þetta birtist okkur systkinunum hvað best þegar við Ási eignuðumst börn sem ekki voru blóðskyld okkur, þá gerðist hann alltaf afi þeirra med det samme og aldrei neitt hik eða ha? með það. Fyrir það vorum við og erum, systkini, makar, barnsmæður og börn, alltaf þakklát. Og margar sögur af manngæsku hans höfum við heyrt um dagana, í störfum sínum snerti hann ótal líf. Mannúð sína sýndi hann þó hvað best þegar honum tókst að ná dvalarleyfi fyrir Bató, okkar bosníska bróður sem flýja vildi Balkanstríðið. Hinn virðulegi og strangheiðarlegi embættismaður gerði sér þá lítið fyrir og laug því að Útlendingastofnun að Bató væri hingað kominn sem skíðakennari fyrir skíðadeild ÍR, maður sem hafði aldrei stigið á skíði. Stundum er lygin sönnust sagna.

Þið sjáið hvern mann þessi kista hefur að geyma. Svona maður verður aðeins til í undri, svona menn koma sjaldan til jarðar … svona menn sem eru ævintýri að austan, svona menn sem eru blíðir eins og brú, harðir eins og brú, hógværir eins og brú, þolgóðir eins og brú, greiðviknir eins og brú. 

Það var erfitt að sjá þennan stöpul bogna, fyrir því ósýnilega Skeiðarárhlaupi sem krabbinn var, og enda eins og stálbitinn á Sandinum. 

Ég sat hjá honum síðasta daginn, þegar allt var um garð gengið og mamma og Nína farnar heim. Það var fallegt yfir spegilsléttum voginum og sólin komin í lárétta stöðu, náði að smeygja sér undir gluggatjöldin og skein á höku föður míns, og hendur, í hinsta sinn. Ég fann svo vel að hann hafði fundið friðinn. Og starfsfólkið hafði sett blóm í vasa og kveikt á kerti. Vinur minn sendi mér fallega hughreystingu: Pabbinn er fjallið í lífi okkar. Og ég sá að það var satt, hann lá þarna eins og heljarinnar fjall undir snjóblæju dauðans, og sólin skein á það fjall. Og það sem meira var, það rann upp fyrir mér að hann var ekki bara fjall heldur líka nánast Guð, minn guð og okkar. Svo fagur og breiður var hann í dauðanum.

Ég var rétt að átta mig á þessum þönkum þegar pólskur verkamaður á neonlitum vinnugalla birtist utan við glugga sjúkrastofunnar með málningarfötu og pensil í hendi. Hann var með heyrnartól í eyranu, hress, og var staddur í miðju símtali, talaði hátt á pólsku og hló inn á milli, tók ekkert eftir okkur pabba. Hin heilaga stund var aldeilis tekin niður á jörðina. Þarna var pabbi örugglega að skamma mig fyrir að líkja sér við Guð. Og allt í einu sá ég að þetta var hluti af ritúalinu, og alveg í takt við pabba. Fegurðin og vinnan voru alltaf eitt hjá honum, verkin urðu alltaf að halda áfram. Ég hlustaði um stund á Pólverjann ræða glaðhlakkalega við vin sinn og leit svo á líkið, sá að pabbi glotti.

Hann fór sáttur. Hann sagði okkur það og við sáum það. Í síðasta viðtalinu við Vegagerðarblaðið var síðasta spurningin hans Gunnars Gunnarssonar þessi: “En þú lítur yfir farinn veg og ert tiltölulega sáttur?” — Pabbi svaraði: “Já. Ég tel mig mikinn hamingjuhrólf bæði í lífi og starfi.”

Ef hann var hamingjuhrólfur varð mamma hamingjumóðir og við hamingjubörn. Og hugsum hlýlega til hans. 

Elsku pabbi. Þú varst bestur. Þú varst ekki bara besti pabbinn, þú varst besti maðurinn sem við þekktum, þú varst besti maðurinn í heiminum. Og nú ertu farinn. Eftir stendur heimurinn aðeins verri. En í okkur lifir allt það góða sem þú gafst okkur. Takk.

Minningargrein birt á Facebook - Hallgrímur Helgason

Pabbi er dáinn. Hann fór fallega á fögrum degi, fallegur sem hann var. Helgi Hallgrímsson, fyrrum vegamálastjóri. Við kynntumst honum enn betur á síðustu dögunum, sú reynsla var dýrmæt, gráturinn góður, dauðinn dýpkar lífið. Hann greindist með krabba fyrir ári, var tekinn af lyfjunum í ágúst og dó 8. október. Það var ótrúlegt að sjá þennan brúarstólpa bogna fyrir því ósýnilega Skeiðarárhlaupi sem sjúkdómurinn var. Allt í einu var pabbi komin með staf, svo göngugrind, loks á dánarbeð. Eins og stálbitinn á Sandinum.

“Nú fer ég að ná endabindingunni” var ein af síðustu setningum hans, þar sem hann lá á líknardeildinni. Maðurinn sem hafði lært til steypu í gömlu Hvítárbrúnni og síðar teiknað Borgarfjarðarbrúna batt saman líf sitt með þessu orði úr máli járnabindingafólks.

Pabbi var brúarsmiður, í allri merkingu orðsins, eins og Gunni bróðir benti á hér á Facebook. Hann fann alltaf leið til að sameina tvo bakka, tvö sjónarmið, tvær sýslur. Brýr brúka ekki kjaft, þær leysa mál og greiða fyrir, en standa hljóðar sjálfar, öllum til gagns og framfara, en kannski þó með glott á vör. Þannig var pabbi og ég öfundaði hann svo stórlega af því, að vera þessi búddisti til orðs og æðis, með þessa yfirskilvitlegu þolinmæði og fullkomið frjálslyndi sem var í raun fullkomið fordómaleysi. En náði þó alltaf að varðveita sín eigin sjónarmið. Hvernig gat hann þetta?

Hann var að austan, hæglátur, staðfastur ljónskýr húmoristi, eins og allt það fólk, sem er svo ólíkt okkur æðibunandi Íslendingum. Austurland er eina útlandið á Íslandi, og þaðan var hann, fæddur á Selstöðum út með Seyðisfirði en ólst upp inni í kaupstað fram að menntaskóla. Kláraði verkfræðina í Köben og kom heim á hárréttum tíma. Ég spurði hann á dánarbeði hvað honum hafi þótt merkilegast af því sem hann hefði gert í lífinu. “Hvað, á nú að fara yfirheyra mann?” var svarið. En svo hugsaði hann um spurninguna í heilan hálftíma, og sagði loks, sem var eins og uppsúmmering hans á eigin lífi: “Ég kom á réttum tíma.”

Soldið véfréttarlegt, hann átti orðið erfitt með tal, en ég skildi það þó þannig: Hann kom á hárréttum tíma heim úr námi og inn í Vegagerðina. Verkefnin biðu í hrönnum, Ísland var óvegað land, en tæknin og kunnáttan loks fyrir hendi. Sjaldan hefur einn maður dottið inn í slík tækifæri. Sem umdæmisverkfræðingur fyrir austan hannaði hann brýrnar miklu við Hornafjarðarfljót og Jökulsá á Breiðamerkursandi sem báðar standa enn; tvö hvít risavaxin H hvort sínu megin við síðarnefndu ána. H, á, H. Þegar hann tók við brúardeildinni var akkúrat komin vinstristjórn og Hannibal vildi hringveg fyrir þjóðhátíðarárið 1974. “Drífið ykkur af stað, við sjáum um peningana!” var skipun sem pabbi elskaði og þeir kláruðu brýrnar og veginn yfir Skeiðarársand á undan áætlun. Íslandssöguleg tenging var í höfn og hér á meðfylgjandi ljósmynd má sjá föður vorn á sinni stóru stjörnustund, í opnunargillinu á Höfn. Góðglaður Hannibal kyssir hann í bak og fyrir.

Strax á eftir kom svo Borgarfjarðarbrúin, annað megamannvirki. Nú var það Halldór E sem skaffaði peninginn, vildi brú í sitt Borgarnes. Þegar pabbi var svo orðinn vegamálstjóri var stóra málið slitlagsvæðing vegakerfisins. Hann naut sín í þeirri stöðu en saknaði þess þó að vera ekki “úti í mörkinni”, á verkstað, með sínum smiðum og brúarsmiðum, verkfræðingurinn vissi fátt skemmtilegra en að sitja í matarskúr með verkmönnunum sjálfum. Á blómatíma brúarverka hans var allt gert innanhúss á Vegagerðinni, frá hugmynd til hönnunar, til smíði og vígslu: Engir verktakar, allt gert af ríkisstarfsmönnum. Verkkunnáttan hélst og efldist innan fyrirtækis og samband hönnuðar og smiða var einstakt og fallegt.

Pabbi lifði blómatíma ríkisfyrirtækjanna, þegar nútíma-Ísland var byggt upp. Þá var töff að vera ríkisstarfsmaður og ekkert flottara en að aka um á merktri ríkisbifreið. Hann var af kynslóðinni sem byggði innviði hins unga lýðveldis. Launauppbótin var stoltið yfir því að gera landinu gagn. Brúa jökulvötn, opna hringveg, stinga sveitum í samband, gera landið að heild og gleðja landann! 

Alla sína tíð þurfti pabbi að díla við stjórnmálamenn, sitja í fjárveitingarnefndarrútunni á meðan hún trillaði á milli kjördæma og reyna að brúa þau fallvötn sem þar flutu um. Hann hafði gaman af þeim flestum, og stjórnmálafólkið segir mér að þau hafi haft gaman af honum. (“Hann  var eins og uppstandari, hann pabbi þinn, þegar hann fékk mækinn í rútunni,” sagði Þorgerður Katrín. Við í fjölskyldunni fengum því miður aldrei að sjá þá hlið á honum, barnabörnin hefðu nú alveg viljað sá “afa uppistand”). En stundum blöskraði honum forgangsröðin, kjördæmafrekjan og hagsmunapotið. Reyndi þó alltaf að gera gott úr öllu. Hann var lausnamaður í eðli sínu. Hann var brú.

Skýrasta dæmið um lausnahugsun og mildi mannvirkja hans var hönnun brúanna á Skeiðarársandi: Þær voru hafðar léttar, af nokkurri nákvæmni; nógu sterkar til að standa af sér minni flóðin en nógu veikar til að víkja fyrir stærri flóðunum. Þær voru því hannaðar til að eyðileggjast! Þó áttu varnargarðar og vegir að fara fyrst, síðan brýrnar ef í harðbakkann slægi. 

Árið 1996, 22 árum eftir opnun brúanna, kom svo stóra hlaupið, prófsteinninn mikli. Og þá fengum við okkar stjörnustund með pabba, þar sem hann lá með kortið af Sandinum á stofugólfinu fram eftir kvöldi og teiknaði inn á það flóðið á meðan nýjustu fréttir um jakaburð og rúmmetra á sekúndu dundu úr útvarpinu. “Þessi garður er farinn… ef við rjúfum veginn hérna ætti brúin að bjargast…” Þá voru stríðstímar, þá var pabbi herforingi, þá var allt spurning um ákvarðanir á mínútu. Ég gaukaði að honum brilljant hugmynd Húberts vinar míns að fá herþotu af vellinum til að sprengja veginn og garðana í hvelli. Hann gaf sér eina sekúndu til að hlæja hana útaf borðinu. Kannski hvarflaði að honum: Eða á Vegagerðin kannski herþotu?

Sem fjölskyldumaður var hann hæglátur klettur, alltaf til í að hjálpa en ekki fremstur í stuðinu. Hann hafði ríka þörf fyrir einveru og forðaðist mannalæti, mamma var glansinn, pabbi mattur. Samt sem áður kunni hann mátulega vel að gleðjast en hélt aldrei áfram, langaði frekar heim, til sín, eins og títt er um sjálfsskemmtilega menn. Vinir gátu og þreytt hann ef þeir sátu of lengi. 

Starfið gekk þó oftast fyrir fjölskyldunni. Hann kom aldrei heim á daginn fyrr en sjö, rétt fyrir mat. Og sérhver sumarfrísferð með okkur var í raun vinnuferð líka, því hann stoppaði bílinn við hverja brú og skaust út til að skoða undir hana, hvernig steypan stæði sig, fyrst hann var nú kominn alla þessa leið að Fossá á Hjarðarnesi. Stundum kom það fyrir að bóndinn kom öskuillur niður að á og vildi reka burt þennan “veiðiþjóf” sem var að vingsa höndum undir brúnni, en pabbi var þá að glöggva sig á brúarhafinu.

Pabbi var einn af þessum mönnum sem þekkti nöfn allra sveitabæja á Íslandi og flesta íbúa þeirra líka. Hann var auðvitað mikill landsbyggðamaður. Þar voru vegirnir hans og brýrnar. Þá var í honum mikill bóndi: Hann hafði eins og fleiri ríka þörf fyrir að vera skringilega til fara, í stígvélum og furðustakk með derhúfu af næsta snaga. Þar þekktum við hann best: Á sláttutraktornum austur í bústað eða bisandi við kerru úti á plani, berandi skápa upp stiga … “Hann hlífði sér aldrei” sagði mamma. Sem afi var hann eini meðlimur fjölskyldunnar sem hélt það út að kenna stórpirruðum smákrökkum á skíði, eða sitja yfir stærðfræðidæmunum með þeim á unglingsaldri, það gerði austfirska þolinmæðin.

Hann var handboltamarkvörður í Hálogalandi, með ÍR, kantmaður með Þrótti, og hafði alla tíð mikið yndi af íþróttalýsingum og útsendingum. Hann talaði um handboltamanninn “Labba” eins og guð og hækkaði í útvarpinu þegar Raggi Bjarna söng Stein Steinarr. Það var í honum bókelskur strengur. “Ef ég hefði ekki farið í verkfræðina þá hefði ég farið í norrænu.” Þegar hann kom að mér ungum yfir Megasi settist hann niður og bað um textablaðið — “…því innan hans þar hef ég þig” — kvað svo upp úr: “Þetta er skáldskapur.”

Sem faðir var hann fyrirmynd sem maður vissi þó að maður ætti aldrei roð í. Sjálfur missti hann föður sinn sjö ára gamall. Kannski varð hann extra góður pabbi þess vegna. Hann gerði aldrei upp á milli barna sinna eða barnabarna, ekki frekar en annars fólks. Hann hrósaði aldrei eða sagðist elska mann, þess var ekki þörf, allt lá það í augum uppi. Maður vissi alltaf að hann stóð með manni, sama hvað djöfulgang maður var að fást við. Hann sá það allt með eilífðaraugum, engin þörf á dómum hér og nú. “Já er hann í myndlist?” hlógu norrænir kollegar hans með honum á ráðstefnu í París. “Þá fær hann ekkert fyrr en eftir dauðann!” Þetta sagði hann mér í París ’93. Ég er kannski að ná þessu núna fyrst.

Bestu stundir lífsins áttum við með honum á nýliðnum misserum. Hundurinn Lukka og barnið Málfríður í kapphlaupi eftir ganginum í Mörkinni og afi hlæjandi við endamarkið, alltaf ljúfur, alltaf góður. Og hann og mamma í einhverri heillandi alsælu ellinnar í nýrri fyrirtaksíbúð á besta stað. Mamma með dagskrána sína og pabbi með grúskið sitt á skrifborði, austfirskar æviskrár í hillu. Samband þeirra var skuggalaust en fullt af samheldni, skíðaferðum og ferðalögum, ráðstefnurúntum um Norðurlöndin og hinum frábæru Færeyjum sem urðu þeirra uppáhald. Þar var ekki gestrisnin skorin við nögl eins og gerðist stundum í Skandinavíunni. Nú situr mamma ein eftir og dettur stundum út, í þögn, vængbrotinn fugl. Rankar svo við sér: “Þetta er auðvitað mikill missir. Mikill og góður maður er genginn.”

Það segir líklega mest um mannkosti föður míns að þegar staða vegamálastjóra losnaði, og hann sótti um, gerði Sjálfstæðisflokkurinn fáheyrða undantekningu á flokksráðningum sínum og réð pabba. Takk Blöndal.

“Heppinn að fá að lifa þessa tíma” var fyrirsögnin á viðtali sem Mogginn tók við hann þegar hann lét af störfum árið 2003. Og Helgi var sannarlega heppinn maður. Hann kom inn í bransann á réttum tíma. Hann hitti mömmu á Nellunni í Köben og eignaðist lífsglaða fjölskyldu. Hann hlaut hægan en öruggan framgang í starfi og naut sín í ellinni, virtur af kollegum og dáður af heilum her. Hvar sem maður kom um byggðirnar, í erfidrykkjur eða að upplestrum var viðkvæðið oft og einatt: “Bið að heilsa honum pabba þínum. Alveg einstakur maður hann pabbi þinn.” Jafnvel þeir sem voru virkir í athugasemdum löngu áður en internetið kom til sögunnar, allir reiðu flutningabílstjórarnir og landshornassérfræðingarnir, bökkuðu með sína stóru gremju út í Vegagerðina um leið og þeir vissu hver pabbi manns var. 

“Nú? Já? Ertu sonur hans? Hann er náttúrlega góður maður, einstakur maður … en það breytir þvi ekki að vegurinn yfir Hólmadalsheiðina er algjörlega óheflaður og hefur verið frá því snemma í vor!”

“Heyrðu, ég skal skila þessu til hans.”

“Já já, hann veit örugglega ekkert af þessu. Hann er það góður maður að ef hann vissi það, þá væri löngu búið að hefla.”

Og nú er hann allur. Nýr kafli tekur við. Þar sem ég sat með honum í hinsta sinn á haustfögrum degi við gluggann út á lygnan voginn, ég kominn í úlpuna, hann á líkklæðum, og sólin skein á hendur hans og höku í síðasta sinn, fann ég friðinn frá honum sem aldrei fyrr. Síminn titraði og skilaði samúðarkveðju frá Guðmundi Andra: “Pabbinn - hann er fjallið í lífi okkar.” Og ég leit upp á líkið og sá að það var rétt; hér var verið að fjarlægja fjallið úr lífi manns. 

Ég hafði reyndar hugsað annað, því þegar ég kom inn í sjúkrastofuna til að líta föður minn látinn var það fyrsta sem flaug mér í hug, alls óvænt: Ég hef nú bara aldrei séð nokkurn mann sem er svona sláandi líkur Guði. Svo fagur og sléttur var hann, svo góðleg ásýndin, friðsæl og djúp, svo stór og víður svipurinn. Kannski var það þess vegna sem pabba var alltaf eitthvað í nöp við kirkjuna. (“Engan prest!” var ein hans hinsta tilskipun.) Þegar maður er guð sjálfur þá er maður ekkert að trúa á einhverja aðra.

Minningarsíður

Nýleg andlát

Útfarir

Hlaðvarp

Þjónustusíða

Fræðsluefni

Helgi Hallgrímsson

Útför

Minningarorð flutt við útför í Fossvogskirkju

Minningargrein birt á Facebook - Hallgrímur Helgason